Kitap

T. Kor :Tamdyra sapagy(4)
Perde we barmaklaryň teknikleri
 
Tamdyra öwrenjiler üçin öwrenmekde iň birinji ädim, perdäni tutmak we ondan sesi arassa çykarmakdyr. Şu ıerde häzir barmaklar tamdyraň perdelerinde, perdeden-perde böküp ses çykarmasyny we her perdäň atlaryny not ıazuwsynda öwrenmek, esasi ıümüşimizdir.
 
İokarda perdelerniň adyny eıäm öwrenen bolsaňyz hem , aşakdaky ıümüşler hökmany çalyp öwreniň.
 
 
 Sesi eştmek üçün şu ıery klik etmely  
 
                                                             (1-3-5  perde eıri)                        
 
 
^ = kaku aşak çalynıar          v = kaku ıokara çalynıar
 
Not saçagynyň aşagyndaky 1  w 2  w   san we harplar takt urgyň sanynyň görkezmesi.İokardaky tonlary çalan wagtymyz örän ıuwaş we sanap çalmaly. 1-nji we 3, 5 perdeleri çalan wagtymyz , perdeden çykıan sesleri arassa ıaňlandyrjak bolmaly.
 
 
İene geljegki sahypalarda saz grameri bilen bilelikde täze öwrenmeli heňleriň çalmasyny dowam ederis. Siz hormatly öwrenjiler saz grameri bilen bile ädim-ädimläp ıuwaş-ıuwaşdan howlukmany her bir berilen saz ıönkemeleri izgiderli öwreniň. 
 
 
Not öňündäki bellikler
                                            
Not öňündäki bellikler, bir kiçi symbol bolup not  öňünde çep tarapynda durıar.we şol notiň ton beıikligini ıarym ton ütgetıär.
Müzik not system-de ıokara galdyrlan( beıik edıän bellik, notiň, ton beıikligini1/2 ton galdyrıar). peseldıän bellik ( bü bellik notiň, ton beıikligini½ ton peseldıär) , tebigi notlar ( öňki görnüşüne getirıär) .
 beıik edıän bellik          pes edıän bellik              tebigi bellik 
Haısy bir bellik tak-da, not öňünde goılan wagty , şol takt içinde we şol aktawa dowamynda ütgeıär.diımek not bellikleri haçanda, bir notiň öňünde goıylsa onda diňe şol takta degişli bolıar.
 
                             
 
      İokara galdyrıan bllik
 
İokara galdyrıan bellik not öňünde goılan wagty ,şol noti ½ ton ıokardan Çalmaly-dyr.Eger piano-da çalsak, onda gara reňkli basuwny sag tarapda tutmalydyr.ıokara galdyrıan bellig not ıazuw-da IS söz bilen notiň söňüne
Goşulyp okalıar.Eger syz beıik edıän belligi G basuwň öňünde görseňiz
Onda , ak G basuwň sag tarapynda gara reňkli Gis basuwny basmaly-dyr.
                  
                                                           G ni ½ ton beıik edip çalmaly.
             
 
     Tamdyra perdeleriň aralygy ½ ton-da tertiplenip durany üçin , bu bellik ıazylan wagty, 1 perde aşak çalmaly.
( Elbetde, ıene , perdäň adyna ser edip.)perdeleriň atlaryny doly öwrenmelidir !!
      mesal : 1 – nji perde-de eger F beıgelse, onda, 1 – nji perdäň ıokarky kyrşyny we 2 – nji perdäň aşaky kyrşyny tutmaly.                         
                                        Peseldıän bellik
 
Peseldıän bellik notiň öňünde gelen zaman , şol noty ½ ton aşak çalynıar.
Piano-da çalsak onda gara raňkli basuwny,ak reňkliň basuwň çep tarapynd-
-an tutmalydyr.Eger H notiň öňünde (Q) bellik dursa, onda gara reňkli B,ak  H basuwň çep tarapyndan çalynıar.
                     
                                                                  H-ni ½ ton peseldip çalynıar
                      
Tamdyra perdelerinde bolsa bir perde ıokardan tutulıar.         
Mesal : 5- nji perde-de haçan-da d sesi ½ ton peselse, onda 4 – nji perdäň aşaky kyrşyny we 5 – nji perdäň ıokarky kyrşyny tutmalydyr.
 
   Tebigi notlar
 
Tebigi bellik , öňki belligi aıryp, noty öňki görnüşüne öwürıär.Diımek siz notlary şol wagt belliksiz edip çalıarsyňyz.Aşakda G ton basgançygynda siz F noti Fis edip çalıarsyňyz. Eger tebigi belligi F notiň öňünde goısak, siz F noty belliksyz edip çalmaly bolıarsyňyz,welin G ton basgançygynda aslynda Fis edip çalmaldyňyz.
               
 
                              
   Enharmoni
 
Enharmoni diımek bir we şol noty dürli atlar bilen görkezmekdir. Eger-de bir not dürli atlara eıe bolsada , şonda-da deň ton beıiklig bilen çalynsa oňa enharmoni diıiler.
Mesal: bir B (peseldilen H) Ais not bilen, ton beıikligi deň dir.
 
Peseldilen F bolsa E not bilen deňdir.
                                                Ton beıikligi dürli not atlary bilen çalyp bolıar, muňa enharmonic diıilıär.
                    
                 
                                           
  Eger tamdyraň perdeleriň adyna ser etseňiz , onda, enharmoniıa Türkmen muzik-de nähilli derejede güıçlidigi görünıär.
                                            
    Not taıagy
 
 
Not system-de her bir notiň , not gurulşysy bolıar.Notiň uzak wagta ıaňlaışyna göre not taıagy(Not bokurdagy) bolıar. Not taıagy hemişe ıokara çekilmeıär.Not saçagynda notiň  duran ıerinden belli bir aralyg ölçenip, not taıagy aşaklaıyn hem çekilıär.Her bir not , not saçagynyň ortaky çyzyga ıakyn durup , ıokarsynda ıerleşse, taıagy aşak çekilıär we tersine.
 
Not saçagyň orta çyzygyň aşagynda
Duran notlar , taıagy ıokarlaıyn çekilıär
not saçagyň orta çyzygyň ıokarsynda
duran notlar, taıagy aşak çekilıär.
 
Akkord bilen çalynan notlar, not taıagy iň  inçe ıa-da ıogyn sesleriň(not)
Orta çyzyga uzaklygy,not taıagyň haısy ıana çekilmeldigine bagly bolıar.
Akkor-da not taıagyň, nähilli durmaldygyna, orta çyzykda iň uzakda duran not şertli-dir.
                       Orta çyzyk
                 
                                       beıikde duran A orta çyzykdan G göre daşda durıar.
 
Bir-birine bagly notlar hem, ıokardaky deňesmesi bilen bir meňzeş şertleri Bar.
                       
 
Sorak we ıümüş
 
1.Tamdyraň perdelerniň adyny 7 – nji perde – de  süıem barmakda we 8 – nji perde-de baş barmakda Not boıunça adyny ıazyň.
2.Tamdyraň perdelerniň aralygy näçe ton-da durıar ?
3.Not öňündäki bellikler haısylar  we saz – da näme görkezmesi bar ?
4.Enharmoni nämel ?
5.Not taıaklary haısy düzgün boıunça ıerleşıär ?
       

       [ Baş sahypa ]            [ Çap ]             [ Dostuňa ıolla ]

turkmensahra.org