Teımur Kor
Türkmen halkynyň edebiıatynda hem sungatynda
Görogly eposynyň oruny
|
|
Türkmen edebiıat we sungaty gaty giň bir düınıädir.Ol halkyň
ıüreginden joşup gaınap çykan çeper sözler we aıdym-dyr, ıa goşgy,
saz görnüşünde , Türkmeniň başdan geçirıän wakalary we şol sanda
Haısy ugur bolsa, hem , düıgularyň päk şeklinde beıan etmekdir.
Türkmen edebiıat we sungaty has güıçli wagty, 18- nji asyrlardan
başlanıar.Şol wagtlar Türkmen halkyň özbaşdak ıaşamak-da we
Türkmeniň azat durmuşyny goramak-da köp yzygiderli söweşleri
başyndan geçirmeli bolupdyr.
Şol döwrüň şahyrlaryndan Döwletmuhammet Azadi, Magtymguly pyragy,
Nurmuhammet
Andalip, Gurbanaly Magrupy we ıene köp-köp edebiıatçylaryň adyny
aıtsak bolıar.Bu Şahyrlaryň durmuşy, Dogurçylyk beıan etmek, halkyň
duıgy- düşünjesini
Çeperçilik bilen
aňlatmak-da, ıüreklere merhem bolup, dilden –dile geçip bize miras
bolup gelipdir.
Asyrlar boıunça , Türkmeniň asuda bir ıaşaıysy bolman, elmydama şol
zalym Şahlaryň- hanlaryň özara güıç gazanmakda Türkmen topragyna
çozuşlar edip,
Parahat yaşaıan halky
öz gününe goımandyr.
Türkmen diıary, Demirgazakdan, Hiwa hanlaryň talaňçylyk
çozuşlaryndan kynçylyk çekip ıörse, Günortadan şol Eıran Şalaryndan
yzly-yzyna çozuşlara garşy söweşıärler.Gündogardan hem ol özbek
hanlary gün bermändirler.
Soňunda hem Günbatardan Russ imperıasy, Türkmen topragy talap basyp
almakda, Eıran Şa-sy bilen köp mekirlik we hilegärlik, agyzalalyk we
içigaralyk bilen Gökdepe söweşinden soň , basyp alyp, Eıranyň şol
wagtky Şasy bilen Türkmen topragy iki bölege parçalap üstünlik
gazanyp, höküm sürüp agalyk edip başladylar.
Şu bolup geçen pajygan wakalaryň her birine degişli , biziň
edebiıatymyzda hem sungat öıünde yz galdyran köp döredijiliklere düş
gelıäris.
Mysal : Hiwa hany Türkmenleri ıesir alyp sürgün edende, Türkmen
beıik sazandasy GARA DÄLI GÖKLEŇ öz döreden gara däli gökleň ady
bilen tanalan we häzirki günlerde İandym atly sazy eşidıäris.
İene bir mesal : Gökdepe galasynyň uruşyna bagyşlanyp düzülen saz :
Gökdepe mukamy we şol galada hiç zady gaıgyrman söweşde öz paıyny
uly möçberde iş bitirenleriň biriniň şanyna düzülen Çokaı ıasaıan
berkeli türkmene, BERKELI ÇOKAİ owadan saz hem gulaklarymyza häzirki
güne çenli
ıaňlanıar.
Görşümiz ıaly düınıäniň hemme halklarda bolşy ıaly, edebiıat we
sungat
Aına ıaly bolup durmuş
wakalary , kultur ösüşi aıan edip, Jemigatçylyk ıaşaıyşda özüne uly
roly eıeleıär.
Ine bilşimiz ıaly Türkmen edebiıaty hem bu gahramançylyklary wasp
etmekde halk üçin janyny- malyny gaıgyrman SERDARLA-HANLARYŇ taryp
edip tanamakda, eposlaryň döremegine hem sebäp bolupdur.
Bu eposlaryň biri , halk içinde giňden ıaıranyp tanalıan GÖROGLY
EPOSIDIR.
GÖROGLY eposi bagşylaryň dilinden nesil-be-nesil aıdylyp, şu günki
wagtymyzda 21 şahadan düzülüp 1991- nji yılda Aşgabat-da çap edilen.
Görogly eposynda , baş gahramany , halkyň hemaıatçysy bolup, edilıän
zülmüň her bir görnüşi edilende-de , oňa garşy Görogly özünüň
paıhaslyk we edermenlik bilen çäre tapan uly serdar hökmünde
tanalıar.
Görogly eposi başdan aıaga çenli Türkmeniň ıaşaışyny suratlandyryp,
Azat durmuş
ugrunda , insan mertebesini goramak-da, duşmana garşy sabyr bilen
söweş edip üstünlik gazanmagy görkezıär.
Birinji şahada , Göroglynyň döreışi.
Bu şahada , göroglynyň watany bolan Çandibili wasp edilende , asuda
, azat ıaşaıar diıip, Çandibiliň ilaty hakynda aıdylıar.
Azat we asuda ıaşamak Türkmenlerde haısy beıik derejede duranyny
aňlap bolıar.
Elbetde Görogly eposini bu gysga wagtyda doly analiz edip göz
öňünden geçirmek asla başartjak iş däl.
Esasan meniň pekrimçe , Görogly eposinda aıdylıan goşgular , edilen
söweşler we insan mertebesine laıyk, Mertçilik, watany söımek, özara
dogurçyl gatnaşmak hem wepadarlyk , edebiıat we sungat öwrenjileriň
esasi öňe alyp barmaly işi bolmalydyr.
Görogly eposi şahyrlaryň , bagşylaryň we sazandalaryň haısy derejede
beıik wezipesini bardygyny aňlatıar.
Sözümiň soňuni jemlänimde, Edebiıat we sungat ol diňe bir şahyr ıa
ıazyjyň oslap tapan gepi bolman, halkyň dili bolup isleg we
arzuwlary päk duıgulary,
Dil we sungat çeperçilik ösüşinde uly borj boılarynda bardygyny
görüp halkyň öňünde wezipesini aıandygyny aıdyp bolar.
|
|