|
Araz Parwiş
OKUWLY GATLAK ÇYKGYNSYZ ÝAGDAÝDA |
Öten asyryñ 1-nji çärýeginden bäri medeni aýratynlyklary nygtama
meýliniñ güýjemegi Eýrandaky türkmenleriñ arasynda-da, gijiräk hem
bolsa, bu ugurdaky çelgi hem çylşyrymlylyklaryñ ýitileşmegine
getirdi. Ýöne bu gymyldylar köplenç goranyş görnüşinde bolup,
daşardan gelýän hüjümlere berilýän has konserwatiw, kähalatda hem
diýseñ öñe gidişlikli häsiýete eýe gaýtargylar bolup durýar.
Gapma-garsylyk bir tarapdan Türkmeniñ ýaraly kimliginden gelip çyksa,
bir tarapdan-da beýleki gymmatlyklary çydamsyzlyk bilen ýere çalýan
häkim medeniýetiñ medeniýetsizliginden, has dogrusy, gödekliginden
gözbaş alýan bolsa gerek.
Käýarym "Türkmensährada" ýerleşdirilýän makalalarda, çuñ pikirleri
öz içine alsa-da, pars dilindediginden daşgary, ýazyjylaryñ halkynyñ
baý medeni mirasyna ýetik däldigi, şol sebäpden hem tutulýan
tutumlaryñ köplenç halatda özüni aklama suratynda bolup geçýänligi
ünsüñi çekýär. Ýöntemlik, gözýetimiñ çäklidigi adamy gynandyrýar.
Türkmeniñ özüni aklaryna gerek ýok. Ol zulum eden halk däl-de,
zulum-sütümiñ astyndaky halk. Özüni aklamaly onuñ üstünden agalyk
edýänler. Özi-de bir milleti dilsiz-agyzsyz goýanlygy üçin.
Iliñ ykbaly bilen berk baglanyşykly soraglar barada, dogry ýa ýalñyş,
belli bir derejä çenli pozisiýa tutup, garaýyşlaryny beýän edip
bilýän türkmen intelligensiýasynyñ öz ene dilinde iki sözlemiñ
başyny çatyp bilmän, ýazýan makalalary bilen türkmen diliniñ
hasabyna pars dilini baýlaşdypyp, ene dilini folklora öwürme barada
barýan "tagallalara" goşant goşýanlygy, şeýdip hem öz kimlik
ýitgisini güýçlendirýänligi ajy hakykat welin, ýöne bu onuñ
peýda-ziýany tutuşlygyna saýgaryp bilmeýändigini belgilänok. Ol öz
halkynyñ bähbitlerine gowşak hem bolsa, düşünip bilýär. Ýöne,
nädersiñ, ilki bilen-hä häzirki ýagdaýy döreden ýeke geçen ýigrimi
ýyllykda ýüz beren hadysalar däl. Biziñ halkymyzyñ gelejegi
gönüden-göni onuñ geçmişi, medeniýeti, zehniýeti bilen baglanyşykly.
Bu hem onuñ bähbitleriniñ ozal eden taryhy tejribeleriniñ üsti bilen
kesgitlenmegini talap edýär. Ikinjiden-de bu barada düýpleýin pikir
alyşmak onuñ öz dilinden başga dilde, subýektiw sebäplere görä,
mümkin däl.
Türkmen intelligensiýasynyñ orta atýan ýüzleý çözgütleri bilen
oñaýsyz ýagdaýa düşmegini ýeke maglumat çäkliligi bilen düşündirip
bolanok. Aýgytly roly oýnaýan milli añ-düşünjäniñ ýetneligi. Bir
güýje tabynlyk ýogsam öz kimligiñi inkär etmek derejesine baryp
ýetmeli däl.
Syýasy sosýalizasiýa täsiri astyndaky gatlak bilen sada halkyñ
arasyndaky tapawudy, has dogrusy türkmen intelligensiýasynyñ öz
halkynyñ bähbidine dogry düşünip, ony doly kesgitläp bilmän, häkim
güýjüñ wekili hökmünde çykyş edýänligini nazara alanyñda
köpçülikleýin gymyldy ähtimaly garañky görünýär.
Munuñ tersi-de dogry. Türkmen jemgiýetiniñ tas iki ýüz ýyl bäri öz
içinden dörän ösüş dinimikasyndan mahrum edilenligi zerarly özüne
bolan ynamynyñ gowşanlygy-de okuwly gatlagy ruhy taýdan soýgetsiz
goýýar. Has düşnükliräk edip aýdanyñda, Eýranda ýazgydy daşardan
ýazylyp, öz ykbalyny özi kesgitleme erkinden mahrum türkmen
jemgiýetiniñ gymmatlyklaryny özleşdirip, öz içinden dörän
intelligensiýasy ýok. Barynyñ-da eýerýäni bir modern jemgiýet däl.
Ol hem ony öz çagsan, dargap sandan galan ideologiýasyna örkläp
bilenok-da, kimlik ýitgisinden peýdalanýar.
Syýasy gözýetimi dar, özgerişlere taýýarçylyksyzdygy zerarly ozal
Tudanyñ topugynda tozap, soñ Pidaýylara pida bolan, indi-de yslam
tuguny göterýän türkmen okuwly gatlagynyñ ýagdaýynda käbir gowşak,
üzñe çyzgylar bolaýmasa, düýpleýin üýtgän zat göze ilenok. Onuñ
agalyk edýän medeniýetiñ buýuntyrygyndan dynyp, özüne gelerine entek
garasmaly ýaly bolýar.
|
|