Interwiýu

Berlin universitetiniñ mugallymy we Gyzyl haç komitetiñ Ýevropadaky işgäri Dr. Mehran Baraeti bilen Irandaky ýagdaý barasynda geçirlen söhbetdeşlik. Söhbetdeşligi Akmurat Gürgenli geçirdi.

S: Siziñ pikriñize görä, Irandaky häzirki protest demonstratsiýalar, häkimiýetiñ demokratiklaşmak prossesine ýardam edip bilermi?

C: Iranlylara, öz syýasy we sosýal ýagdaýlar barasynda öz pikirlerini aýtmaga bar bolan mümkinçilikleriñ hemmesinden mahrum boldular, indi olara köçä çykmakdan başga çäre galmady, şoña görä bu hereketler garaşýlmadyk ýagdaý däl. Häzir adamlar dini esasynda dörän düzgünden bizar boldular, şol esasda adamlar demostratsiýlar bilen öz isleglerini dünýä jemgiýetçiligine aýan etmeli boldular.

Studentleriñ bu hereketi, Iran halkynyñ azatlyk ugrundaky ähliumumy göreşleriñ başlangyjy diýp hasap edip bileris. Konservatrlar dörän häzirki ýagdaýdan, ýurtda barýan göreşleri basyp ýatyrmak ugrunda peýdalanmagyndan howatyr edilýär.

S: Häzirki göreş basylyp ýatyrlan ýagdaýında, ol geljekdäki hereketlere, aýaga galmalara nähili täsirini ýetirer?

C: meniñ pikrimçe geçen 20 ýıldan gowrak wagtyñ dowamynda Iranlylaryñ syýasy düşünjeleri ösendir. Mysal üçin häzir Iranda 3 milliondan gowrak ýaşlar universitetlerde, 19 million bolsa başlangyç we orta okuwlarda okaýarlar. Internetden peýdalanýan Iranlylaryñ sany 3-4 million dilýär. Şol esasda nägilelikli hereketleri ýglan edilen maksatlary bilen dowam eder, mundan başga zady göz öñüne getirmek bolmaz.

Biz bu hereketler, öz içinden özüne ýolbaşçy tapar diýp umyt edýäris. Olar açyk hem belli planlary bilen göreşlerini dowam etdirip, extremistik toparlaryñ gepine gulak gabartman, gan döküşikli çärelere baş goşmarlar diýp, arzuw edýäris.

S: Jenap Dr Bara-eti siziñ pikriñize görä BŞ-laryñ pr-ti G.Buşuñ Iranlylaryñ bu hereketine oñaýly baha bermegi, ýa-da Iranyñ goñşulygynda bolup geçýän ýagdaýlar, Amerikan güýçleriniñ sebitde ýerleşmegi, soñky protest demonstratsiýlarýñ geçirilmegine täsir edýändirmi?

C: Meniñ çak edişime görä, ne Ýevropa, ne-de BŞ-lary Irandaky protest demonstratsiýlaryñ artyp, edil Irakdaky ýagdaýıñ döremegini islänoklar. Iranda Adam hukuklarynyñ ýerine ýetirilmegi, demokratiýanyñ ösmegi üçin Irana gysyş berilmek barasynda olar, ılalaşana meñzeýär. Ýene bir mesele-de häzir Owganystanda, Irakda we sebtiñ beýleki döwletlerinde Günbtaryñ başyny agyrtjek ýeterlik problemlar bar, olar başga bir problemanyñ döremegini islemez diýp men oýlanýaryn. Eger Iranda häkimiýet üýtgejek bolsa ol, daşary döwletleriñ goşulmagy bilen däl-de, Iran halkynyñ erk-ıgtýary bilen bolamly.

Şu mahala çenli Ýevropa döwletleri, adam hukuklarynyñ bozulýandygyna Irana onçakly gısış görkezmediler.

S: Häzir Iranyñ ýadro programmasy günüñ tertibine geldi, bu mesele Irandaky häkimiýetiñ halkara kada-kanunlaryna boýun bolmagyna näderejede täsirli bolup biler?

C: Iranyñ ýadro programmasy doly suratda barlanmaly, bu diýildigi, Iranyñ içki işlerine goşuldygy däl, häziriñ özünde adamzada abanýan howplar az däl, esasan, demokratik kada-kanunlar ýöremeýän Iran ýaly ýurtlarda bular ýaly ýaraglardan sıýasy maksatlar üçin peýdanlanmazlygyna hiç hili garantiýa ýok.

S: Jenap Dr. Bara-eti, biz Türkmenistandan daşarda, Iranda hem Owganystanda ýaşaýan Türkmenler üçin-de gepleşik berýäris. Siziñ pikriñize görä, eger Iranda demokratik bir häkimiýet iş başyna geçse, ol bu ýurtda ýaşaýan Türkmenleriñ medeni we sosýal hak-hukuklaryny berjaý etmekde nähili hereket etmelibolar?

C: Häzir dünýäniñ ösen döwletlerinde merkezleşdirilmedik hökümet düzgüni barha rowaçlanýar. Iranda Federativ bir hökümetiñ döredilmegi üçin tekilipler orta atylýar. Etnik halklaryñ ýaşaýan ýerlerinde ýerli häkimiýeti döretmek, medeni we milli hak-hukuklaryñ berilmegi ugrunda alada edilmeli diýp düşünýärin.

Jenap Dr. Baraeti söhbetdeşlik üçin sag boluñ.